Cando San Miguel deixou o seu lugar

E vai aquí outra achega de Diego, o autor do blogue  Ponte (Silleda).
Este artigo foi publicado no Faro de Vigo

Cando San Miguel deixou o seu lugar Neste ano cúmprense 150 dun acontecemento que marcou un antes e un despois na historia da parroquia silledense de Ponte. Trátase do traslado dos actos litúrxicos do vello templo á pequena capela dos Remedios, que se convertería na actual igrexa parroquial. Corría o ano 1863. A poetisa de Padrón Rosalía de Castro viña de publicar a súa obra en galego Cantares gallegos, que marcaría o inicio do Rexurdimento das letras galegas. A nivel internacional, creábase a Cruz Vermella, inaugurábase o primeiro sector do metro de Londres e abríase a canle de Suez, unindo os mares Mediterráneo e Vermello. Pero á marxe destes acontecementos, en Ponte estaba a piques de ocorrer un feito que marcaría a historia da parroquia. O lugar de San Miguel, nome co que se coñece un conglomerado de núcleos de poboación e terreos do norte da parroquia, perdería o elemento ao que debe o seu nome. A pequena igrexa de San Miguel fora construída na Idade Media no lugar coñecido como o Agriño, nunha suave pendente entre o Coto do Outeiro e o rego da Regueira. A ela acudían os domingos e días de festa os veciños de San Miguel e os de Rosende de Arriba (a metade de abaixo pertencía a Vilar), Meixomence e As Casas do Monte, estes tres últimos formando parte do couto de Rosende. Debido á súa posición, era vítima de constantes inundacións. Este problema non pasou inadvertido, pois así o recolleu o párroco de Graba e arcipreste trasdezán Juan Francisco García na súa visita en decembro de 1850. Recomendoulle ao párroco, daquela don Narciso Rodríguez, que tomase as medidas oportunas para que a igrexa non se inundara, ademais de levantar unha sancristía, espazo do que ao parecer sempre careceu o templo. Ademais, animaba aos fregueses a atender a idea do párroco de trasladar a un lugar máis idóneo a igrexa. Nunha nova visita, nove anos despois, o arcipreste volvía facer fincapé na necesidade de levantar outro templo nun lugar máis adecuado, argumentando ademais que o existente carecía de elementos artísticos para a súa conservación. O novo emprazamento estaría situado nas proximidades do actual campo da festa e da PO-205, nunha paraxe denominada Croíños Brancos, a carón do hoxe coñecido como lugar do Espiño.
Nos termos desta parroquia tamén se atopaba un pequeno santuario baixo a advocación da Nosa Señora dos Remedios, situado ás aforas do lugar de Rosende. Este templo foi dotado en decembro de 1799 por catro veciños do citado lugar e couto xurisdicional cunha renda de 12 ferrados de centeo ao ano. As razóns que motivaron a construción desta capela, que tivo lugar seguramente no par de anos posteriores á dotación, foron a distancia desde este lugar a calquera das igrexas parroquiais, tanto á de Ponte como á de Vilar, así como unha serie de acontecementos desfavorables como malas colleitas e inundacións debidas á proximidade do río da Gouxa ou de Rosende. Este santuario sufriría arredor de 1843 unha gran reforma, reedificándose a nave e espadana e construíndo o presbiterio, sendo a última obra importante a de construción da sancristía sobre 1852. Ademais da imaxe da Virxe, tamén hai constancia de que nela se atopaba a imaxe de San Verísimo, cuxos primeiros datos de existencia os atopamos a finais da década de 1850 e en honra ao cal houbo unha gran romaría. Convén dicir ademais que este santuario deu nome ás terras circundantes, coñecidas desde entón como Agro da Capilla.

O cambio
Na súa visita ao arciprestado de Trasdeza en xuño de 1863, e ante o mal estado do templo, o bispo don José de los Ríos ordenoulle ao citado párroco que trasladase de maneira temporal a liturxia á capela dos Remedios, mentres se procedía a facer as reparacións oportunas na igrexa. Ordenou tamén ao antes dito arcipreste García que visitase a capela para asegurarse de que estaba ben acondicionada. Unha vez que este pasou revisión ao pequeno santuario, no mes de xullo seguinte, procedeuse entre ese ano de 1863 e o seguinte de 1864 a trasladar todos os obxectos, vestimentas e retablos que había na igrexa. Como dato anecdótico, só se permitiu a celebración de bautizos na igrexa mentres non fose traslada a pía bautismal á capela. O arcipreste pediulle ao párroco que se respectasen o frontal e os costados da capela á hora de soterrar aos defuntos co fin de que non fose un estorbo á hora de ensanchar o corpo do santuario, o que nos dá unha idea de que este cambio se tornaría definitivo, como finalmente foi. A capela dos Remedios iría sufrindo progresivas reformas ata adoptar a forma da actual igrexa parroquial, utilizando gran parte das pedras da igrexa vella. Significativas foron as obras realizadas por don José García arredor de 1903, deixando pegada na fachada, e por don Manuel Sánchez Noya a finais dos anos trinta, que lle deu a configuración de hoxe en día. Foi así como o patrón, San Miguel, deixaría o lugar ao que deu nome para non volver nunca máis a el.
Nembargante, no que aos festexos na súa honra e na da Virxe do Carme se refire, o cambio foi máis progresivo. Co culto celebrándose no seu primeiro emprazamento, a festa tiña lugar nos terreos adxacentes ao propio camposanto, pero trasladáronse, xa co “cambio da iglesia” feito, a outro lugar varios centos de metros máis ao sur. Alí tivo lugar a coñecida como “ruada do Mularedo”, da que hai constancia por diversas anécdotas alí ocorridas. Máis tarde, pasaría a festexarse nas proximidades do lugar de Casderrei, nun sitio chamado o Canal, rematando por celebrarse finalmente no campo do San Verísimo, en Tras do Sisto. Tamén as festividades da capela tiñan lugar neste citado campo, collendo maior popularidade o San Verísimo en detrimento da función da Virxe.
Para finalizar, hai que puntualizar que a parte de abaixo de Rosende pasou a pertencer oficialmente a Ponte o 1 de novembro de 1891, grazas a este cambio de emprazamento da igrexa, aínda que na práctica seguramente os veciños xa acudían á nova pola súa proximidade. E o lugar das Casas do Monte pasou a pertencer a Silleda nun momento dado, pero descoñecemos o motivo así como a data. Como únicos recordos da antiga igrexa, só quedan os nomes de Tras da Iglesia e O Sino (que significa campá en galego antigo) e unha morea de pedras que constatan que alí houbo un pequeno lugar de culto, así como un valo, que no seu momento separou a vivos de mortos. Sexan estas últimas palabras unha pequena homenaxe a todas as persoas, moitas delas antepasados de quen escribe estas liñas, que foron soterradas no adro da antiga igrexa, aos que viviron o “cambio da iglesia” e están soterrados a carón da nova e aos que contribuíron a transmitir estas vivencias ás novas xeracións. Sirva isto para non esquecernos deles.

NOTA: O autor quere agradecer especialmente a colaboración de don Luis Galego García, párroco de Ponte, á hora de aportar documentación para a redacción deste artigo.

Diego Frade Amil (ex-alumno)

estudante de Matemáticas na USC